- Dont vas, Matieu, m’aquelu doi cafès?
   
Aquò es lo Tòni que s’interròga en mi veent arribar, que m’entorni de la màquina dau cafè m’un gòt dins cada man. Es un pauc ficanàs, lo Tòni. Ma cau ben dire, à la sieu descarga, qu’es pas sovent que mi vau cercar un cafè à-n-aquela màquina!

- Es per lu doi vièlhs, li fau.

Lu doi vièlhs! Fa ja doi oras que son arribats au Comissariat. Coma èri lo solet disponible, lo collega de l’acuèlh lu m’a mandats. M’en serii ben passat, mi poades ben crèire! Parlàvon d’una maion qu’avíon bastit, dont vivíon despí d’ans e d’ans mé la sieu familha e aüra non la retrovàvon.

Ai pas capit grand caua à l’istòria que m’an cuntat! Es per aquò que mi siéu fach una pauada: li ai prepauat de li anar quèrre un cafè, lo temps per ieu de mi pilhar una bufada d’ària e de temptar de remetre tot en plaça dins la mieu tèsta!

Ma quora arribi au mieu bureu, sorpresa: li a plus degun! Paui lu doi cafès, vau de corsa à l’acuèlh, demandi se quauqu’un a vist passar lu mieus doi vièlhs: ren!

Vau dins toi lu caires e lu recantons dau Comissariat, demandi aquí, demandi aià, ma degun lu a vists: dispareissuts!…

Lo Comissari, que mi ve tot trevirat coma siéu, mi demanda de m’assetar e de li explicar tot, istòria de mi calmar un pauc:

- Que volíon, aquelu doi vièlhs? mi di. E cu èron?

Cu èron? Lo problema es pròpi que sabi pas cu èron! Lu avii jamai vists avant! M’an cuntat una istòria estranja de maion dispareissuda. M’an demandat cen que faíi dins la siéu sala de manjar, pi si son inquietats de saupre cen qu’avii fach dau siéu galinier, qu’èra ora d’anar rabalhar lu òus de la jornada.

Ieu, li capissii ren. Alora, m’an explicat qu’èron just partits à si crompar un pauc de pan en bas dau Camin dei Molins e, quora son tornats, la sieu maion li èra plus. Coma li maions à l’entorn e l’usina. À la plaça, li èra lo Comissariat.

M’au Comissari, tornam au mieu bureu. M’avisi qu’avii gardat li doi cartas d’identitat (per abituda, la promiera caua que fau quora quauqu’un mi vèn trovar au bureu, es de verificar la sieu identitat). Avii ben regarjat lu noms, ma pas lo rèsta. Es vèr que, coma mi fa remarcar lo Comissari, son doi vièlhi cartas, d’un modèle qu’es plus en vigor despí longtemps. L’adreiça es ben au n° 8 de la Diga dei Francés, es à dire tot beu just dont es bastit lo noastre Comissariat.

Ma aquí dont siam sorprés, es que la carta de l’òme dona lo 1897 coma data de naissença e aquela de la frema menciona lo 1901.

Ma mi semblàvon pas tant vièlhs! Sessanta ans, bessai setanta, ma segurament pas mai que centenaris!

Cèrqui, cèrqui, refestoni dins toi lu caires dau Comissariat, de badas… Interrògui un e l’autre, à cada plan, ma degun lu a vists.

Lu jorns d’après, tot aquò mi vira dintre la tèsta. Ai totjorn l’impression que lu vau rescontrar dins un corridor ò que lu vau trovar assetats au bureu, que m’aspèron.

Per temptar de mi levar aqueu pes, cèrqui toti li informacions que poadi trovar à prepaus d’aqueu luèc dont es estat bastit lo Comissariat.

- Avant lo Comissariat? Li èra una descarga, mi díon li promieri personas que rescoantri.

D’unu ajúston qu’an ben fach de levar aquela bruta descarga, que semblava pròpi una verruga au mitan dau quartier:

- Sensa parlar d’aqueli brutícias de caracos que li veníon farfolhar, mi di lo racista de servici…

Una descarga, aí. E à costat de la descarga, li èra coma una pichina cort, m’un local dont lu cantoniers metíon à la sosta li sieu carriòlas e lu sieus autís, ramassas e palas. Aquò, m’en sovèni clarament.

Una autra persona mi senhala que, just à costat, li èra una estacion-servici. Aquò finda, à li ben pensar, l’ai encara en ment… E n’i èra finda una de l’autre costat de la rota, un pauc plus luènh. E mi sovèni que si faguèron cambriolar mai d’un còup…

Ma avant? Un jorn que non travalhi, n’aprofichi per anar fins au Cadastre. Aquí, ai una partida de la respoasta: li èra ben una maion, avant la descarga ! D’un costat, la rota, de l’autre, una usina e, entre la rota e l’usina, una maion e de campanhas. Li èra finda un canal, dont si pescava l’anguila, qu’aüra l’an tapat. E aquelu doi vièlhs èron lu proprietaris de la maion e dei camps que tocàvon. Eu, retirat de la Vila, que li avia travalhat trenta-sièis ans coma rebrondaire, ela qu’avia jamai travalhat foara, ma èra restada à maion à s’ocupar dei sieus tres enfants.
Lu avíon expropriats à la fin dei annadas ’60. Per «utilitat publica», avíon dich… En realitat, (e lo li avia confessat lo maufatan que servia d’intermediari entre la Comuna e lu expropriats), la Comuna avia decidit de netejar lo quartier sensa saupre vertadierament cen que n’auríon fach après: falia ben despensar lu sòus qu’avíon dins li caissas… Alora, s’èra edificada una estacion-servici, mé la benediccion dau Cònsol de l’epòca qu’avia augut la sieu part avant de s’en anar à Punta del Este, pi s’èra dubèrta la descarga, denant de pensar à bastir un Comissariat.

Dins aqueli condicions, capissi un pauc plus ben perqué aquelu doi vièlhs vènon aquí, au Comissariat: doi vièlhs tabalòris que l’atge e l’expropriacion li auríon roïnat la cervèla e vendríon aquí en cèrca d’una maion que li es plus, que non sàbon qu’es estada prefondada, que non an capit qu’es estada destrucha? Per un moment, l’ipotèsi m’agrada…

Pura, après verificacion, m’avisi qu’an assistit à la desmolicion de la maion (ò pusleu au sieu desmontatge, que tot cen qu’èra recuperable fuguèt revendut). Doncas, son ben au corrent de la disparicion de la sieu maion… En mai d’aquò, l’òme es moart en lo 1984 e la frema en lo 1991: son ben elu sus li fotografias dau monument, à Caucada…

De bravi gents, pareisse (au sieu enterrament, d’après lu testimònis qu’ai retrovat, la glèia èra tròup pichina per contenir tot lo monde qu’èron venguts).

Quaranta ans après la destruccion de la sieu maion, un vintenau d’annadas après la sieu moart, devi ben admetre que son totjorn aquí, que senti totjorn la sieu presença dins lo Comissariat… Au sieu, en soma… Vau èstre constrench de crèire ai trèvas e ai mascas!

À partir de deman, quora vendrai au travalh, aurai una pensada per elu doi, m’esfoarcerai de mi tenir coma se la maion siguesse totjorn drecha, coma se siguessi solament convidat per un moment dins l’intimitat d’aquelu doi braves vièlhs…



Tèxte premiat au concors deis Amics de Mesclum en 2009.