(version PDF)
Cadun saup que l’endecasillabe ofrisse una
musicalitat ben superiora
à-n-aquela de l’alexandrin classic e son ritme binari 6 + 6 que pòu
finir per alassar
lo legèire. L’endecasillabe classic, eu, presenta una diversitat
ritmica mai
interessanta, que pòu rendre lo tèxte mai musicau. Se dona correntament
l’exemple de Monteverdi, que dins Il combattimento di
Tancredi e Clorinda
metèt en musica lei vèrs de la Gerusalemme liberata
de Torquato Tasso:
se ditz que lo compositor aguèt solament besonh de legir lo tèxte en
marcant
ben lu accents per n’en dedurre directament la melodia.
À prepaus de la Divina Commedia,
ai agut audit dire per
d’únei critics que lo tèxte èra mai narratiu que poetic. Mai aquò se
pòu
discutir! Sus lo plan de la musicalitat, se prenèm l’exemple dei vèrs 1
à 27
dau promier cant de l’Infèrn, anam vèire coma
l’endecasillabe a permés à
Dante de faire aderir son tèxte au desvolopament de l’accion e à l’evolucion dei
sentiments.
|
Tèxte |
Accents |
|
1.
Nel mezzo del cammin di nostra vita |
6-10 |
|
2.
mi ritrovai per una selva
oscura, |
4-8-10 |
|
3.
ché la diritta via era smarrita. |
6-10 |
|
4.
Ahi quanto a dir qual era è
cosa dura |
6-10 |
|
5.
esta selva selvaggia e aspra e forte |
6-10 |
|
6.
che nel pensier rinova la paura! |
6-10 |
|
7.
Tant' è amara che poco
è più morte; |
4-7-10 |
|
8.
ma per trattar del ben ch'i' vi
trovai, |
6-10 |
|
9.
dirò de l'altre cose ch'i' v'ho
scorte. |
6-10 |
|
10.
Io non so ben ridir com' i' v'intrai, |
6-10 |
|
11.
tant' era pien di sonno in su quel punto |
6-10 |
|
12.
che la verace via abbandonai. |
6-10 |
|
13.
Ma poi ch'i' fui al piè d'un colle
giunto, |
4-8-10 |
|
14.
là dove terminava quella valle |
6-10 |
|
15.
che m'avea di paura il cor compunto, |
6-10 |
|
16.
guardai in alto e vidi le sue
spalle |
6-10 |
|
17.
vestite già de' raggi del pianeta |
6-10 |
|
18.
che mena dritto altrui per ogne calle. |
6-10 |
|
19.
Allor fu la paura un poco queta, |
6-10 |
|
20.
che nel lago del cor m'era durata |
6-10 |
|
21.
la notte ch'i' passai con tanta pieta. |
6-10 |
|
22.
E come quei che con lena
affannata, |
4-7-10 |
|
23.
uscito fuor del pelago a la riva, |
6-10 |
|
24.
si volge a l'acqua perigliosa
e guata, |
4-8-10 |
|
25.
così l'animo mio, ch'ancor fuggiva, |
6-10 |
|
26.
si volse a retro a rimirar
lo passo |
4-8-10 |
|
27.
che non lasciò già mai persona viva. |
6-10 |
Se remarca que
leivèrs son per la màger part d’endecasillabe a majori,
es à dire mé
d’accents sobre lei sillabas 6 e 10. Es la forma mai vesina à
l’alexandrin, que
n’a la monotonia.
Es ensin per lo
promier vèrs, coma se la vida, fins à 35 ans[1],
s’escorrèsse
d’un biais lineari, monotòne. Mai arriba lo segond vèrs, m’un eveniment
que
càmbia l’anar dei causas: lo narrator se retròba dins una situacion
novèla. Per
marcar la rompedura, lo ritme dau vèrs es diferent d’aqueu dau
precedent: avèm un
endecasillabe 4-8-10.
Pièi nos en tornam
à cinc vèrs 6-10, que correspòndon à d’explicas que lo poeta dona.
Lo vèrs 13, que marca
un eveniment que fa avançar la situacion, es en rompedura m’aquesta
seguida, e es
construch en 4-8-10.
Après, avèm encara
un passatge explicatiu, que s’acompanha d’un moment de quietuda. Lei
vèrs 14 à 21
an doncas l’estructura 6-10, mai lisca, mai repetitiva.
Lei vèrs 22 à 27
son bastits m’una alternança de vèrs a minori
(4-7-10 e 4-8-10) e a majori,
çò que dona un ritme entrecopat, que tradutz lo respir precipitós,
desalenat, dau
narrator que vèn de defugir un perilh mortau.
Aquesta musicalitat
es un element que nos confirma que siam ben en preséncia d’una òbra
poetica. E aponde
una dificultat per lo traductor, qu’en mai dau sens, dau vocabulari,
dei rimas,
dau nombre de pens, se deurà tambèn entrevar deis accents ritmics.
Bessai l’escomessa
mai dificila!
Reinat TOSCANO, lo
16 d’abriu de 2022
[1] Es
la significacion de
« la mitat dau camin ».
| RETORN | ACUÈLH |